Διεργασιακά λάθη: στρεβλώσεις της σκέψης

 Μια προσέγγιση της γνωσιακής- συμπεριφοριστικής θεραπείας

Συχνά οδηγούμαστε σε διαστρεβλωμένους τρόπους σκέψης, με αποτέλεσμα να καταλήγουμε σε λανθασμένα και πολλές φορές αγχωτικά ή τραυματικά συμπεράσματα.

Σύμφωνα με τη γνωσιακή- συμπεριφοριστική προσέγγιση τα πιο συχνά διεργασιακά λάθη είναι τα εξής:

1. Διπολική σκέψη: μια σκέψη ‘άσπρο ή μαύρο’, η οποία είναι άκαμπτη και απόλυτη. Δεν υπάρχουν για το άτομο ενδιάμεσες αποχρώσεις. Π.χ. «Όποιος δεν είναι καλός είναι κακός».

2. Υπεργενίκευση: ένα και μόνο αρνητικό γεγονός μπορεί να αποτελέσει τμήμα μιας ατέλειωτης καταστροφικής αλυσίδας. Το άτομο συχνά χρησιμοποιεί λέξεις, όπως πάντα, ποτέ, τίποτα, όλοι… Π.χ. «Δεν πήγα καλά σε αυτές τις εξετάσεις, πάντα αποτυγχάνω, ποτέ δε θα καταφέρω τίποτα στη ζωή μου».

3. Νοητικό φίλτρο: ένα στοιχείο μιας κατάστασης, συνήθως αρνητικό, μπορεί να χρωματίσει ολόκληρη την κατάσταση. Π.χ. «Ολόκληρες οι καλοκαιρινές διακοπές χαρακτηρίζονται αποτυχία επειδή μια βραδιά συνέβη ένας ασήμαντος τσακωμός».

4. Ελαχιστοποίηση θετικών- μεγιστοποίηση αρνητικών: αυτά συμβαίνουν ταυτόχρονα. Το άτομο επικεντρώνεται στα αρνητικά γνωρίσματα και παραγνωρίζει τα θετικά. Π.χ. «Ένας φοιτητής παίρνει καλούς βαθμούς στα μαθήματα και δε δίνει σημασία, ενώ όταν πάρει ένα κακό βαθμό αισθάνεται ότι χάθηκε ο κόσμος».

5. Αυθαίρετο συμπέρασμα: Χωρίς να υπάρχουν αρκετές ενδείξεις το άτομο βγάζει συμπεράσματα που συνήθως απέχουν από την πραγματικότητα και σε μεγάλο βαθμό στηρίζονται σε αυτά που σκέφτεται ήδη. Π.χ. «Συναντάμε έναν γνωστό μας στον δρόμο και δεν μας μιλάει. Σκεφτόμαστε ότι δεν μας συμπαθεί, ότι δε θέλει να μας ξαναδεί μπροστά του, ενώ μπορεί απλά να μην μας είδε».

6. Συναισθηματική λογική: Σκεφτόμαστε με βάση αυτό που αισθανόμαστε. Δηλαδή βγάζουμε συμπεράσματα με κριτήριο τα συναισθήματά του. «Αφού έτσι αισθάνομαι έτσι είναι και στην πραγματικότητα». Π.χ. «Νιώθω άχρηστος, άρα είμαι άχρηστος».

7. Μεγιστοποίηση- Ελαχιστοποίηση: Η σημασία των πραγμάτων αξιολογείται δυσανάλογα σε σχέση με την πραγματικότητα. Το άτομο ακυρώνει ή ελαχιστοποιεί κάθε θετικό που συμβαίνει στη ζωή του. Π.χ. «Δεν σημαίνει και τίποτα για μένα ότι βοήθησα έναν ηλικιωμένο να περάσει τον δρόμο». «Δεν σημαίνει και τίποτα ότι πέτυχα σ’ αυτές τις εξετάσεις».

8. Πρέπει- Δεν πρέπει: Το άτομο λειτουργεί με βάση απόλυτους κανόνες του τύπου «πρέπει να είσαι ο καλύτερος, δεν πρέπει να φέρεσαι επιθετικά, πρέπει να είσαι καλό παιδί…». Όταν οι αυστηροί αυτοί κανόνες απευθύνονται στον εαυτό προκαλούν ενοχές, ενώ όταν απευθύνονται στους άλλους προκαλούν θυμό. Π.χ. «Πρέπει να κάνω αυτό που θέλουν οι άλλοι, για να μη σκεφτούν κάτι αρνητικό».

9. Εσφαλμένη τιτλοφόρηση: Μια τυχαία συμπεριφορά εκλαμβάνεται ως χαρακτηριστική της προσωπικότητας. Π.χ. «Μου έπεσε το ποτήρι από το χέρι, άρα είμαι απρόσεχτος στη ζωή μου». «Τα παιδιά δεν κάθονται ήσυχα, άρα είναι άτακτα και φιασαριόζικα» (ετικέτα).

10. Προσωποποίηση: το άτομο αγνοεί ή αδιαφορεί για τους εξωτερικούς παράγοντες, εστιάζοντας στον ίδιο τον εαυτό. Σε μια αρνητική συνήθως κατάσταση θεωρεί ότι το πρόβλημα αποδίδεται στο ίδιο το πρόσωπο. Π.χ. «Το πλοίο έπαθε βλάβη γιατί ήμουν εγώ μέσα».

 

Πηγή:

 Προσωπικότητα: Θεωρίες, κλινική πρακτική και έρευνα. Ποταμιάνος & Αναγνωστόπουλος. Αθήνα: Παπαζήση. 

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.