Τα πειράματα του Milgram και του Zimbardo

 Η οπτική της κοινωνικής ψυχολογίας

 

Τα πειράματα υπακοής στην αυθεντία του Milgram και η προσομοίωση της φυλακής του Stanford από τον Zimbardo είναι δύο από τα πιο γνωστά πειράματα στον χώρο της κοινωνικής ψυχολογίας.

Στο πείραμα του Milgram οι συμμετέχοντες δέχθηκαν να χορηγήσουν ηλεκτροσόκ σε άλλους συμμετέχοντες (που ήταν πειραματικοί συνεργοί) κάθε φορά που οι τελευταίοι έδιναν λανθασμένη απάντηση σε ένα μαθησιακό έργο. Αξίζει να σημειωθεί ότι υπήρχε έντονη πίεση από τον ερευνητή- επιστήμονα. Το αποτέλεσμα ήταν ότι τα άτομα- συμμετέχοντες έφτασαν να χορηγούν ηλεκτροσόκ σε άλλα άτομα σε υψηλή ένταση χωρίς να τους απασχολεί αν κινδυνεύει η υγεία τους και η ζωή τους από αυτό. Ουσιαστικά εμπιστεύτηκαν την παρακίνηση του επιστήμονα: αφού το λέει ο επιστήμονας είναι και σωστό.

Στο πείραμα του Zimbardo, έγινε προσομοίωση μιας φυλακής όπου οι μισοί συμμετέχοντες είχαν τον ρόλο του φυλακισμένου και οι άλλοι μισοί είχαν τον ρόλο του δεσμοφύλακα. Πολύ γρήγορα παρατήρησαν ότι και οι δύο πλευρές υιοθέτησαν τα χαρακτηριστικά και τις συμπεριφορές του ρόλου που τους είχαν δώσει: έτσι οι δεσμοφύλακες ήταν βίαιοι, με εξουσιαστική συμπεριφορά απέναντι στους φυλακισμένους και οι φυλακισμένοι ήταν βίαιοι και με επιθετική συμπεριφορά απέναντι στους δεσμοφύλακες.

Τα δύο αυτά πειράματα αποκαλύπτουν την σκοτεινή πλευρά των ανθρώπων, τα όρια της ανθρώπινης συμπεριφοράς… πόσο ακραίες συμπεριφορές μπορεί να εμφανίσει το άτομο στο όνομα της υπακοής ή της συμμόρφωσης; Πόσο ακραίες συμπεριφορές μπορεί να εμφανίσει το άτομο γνωρίζοντας ότι έχει ένα συγκεκριμένο ρόλο; Ο Zimbardo περιέγραψε τη συμπεριφορά των φυλακισμένων και των δεσμοφυλάκων με τον όρο: «φαινόμενο του Εωσφόρου». Πώς μπορούν να μεταμορφωθούν σε τέρατα άτομα που μέχρι τότε δεν είχαν εκδηλώσει τέτοιου είδους συμπεριφορές; Πώς γίνεται φυσιολογικοί άνθρωποι τοποθετημένοι σε μια ιδιότυπη κατάσταση, να συμμορφώνονται με τους κοινωνικούς ρόλους που τους έχουν δώσει; Επίσης, πρόκειται για απεξατομίκευση, καθώς τα άτομα ανήκουν σε δύο ομάδες και έτσι χάνουν την ατομικότητά τους και τη μοναδικότητά τους. Συμμορφώνονται στις απαιτήσεις του νέου κοινωνικού τους ρόλου.

Τα πειράματα αυτά δείχνουν τον ρόλο που παίζει η διάχυση της ευθύνης, καθώς στη μια περίπτωση ο συμμετέχων μοιράζεται την ευθύνη με τον ερευνητή που δίνει τις εντολές και στη δεύτερη περίπτωση ο συμμετέχων μοιράζεται την ευθύνη με τους υπόλοιπους συμμετέχοντες. Επίσης, το σύγχρονο υποκείμενο αποτελεί μια ψυχολογική ύπαρξη, ένα υποκείμενο των επιστημών, που ήταν επηρεασμένο από το ακαδημαϊκό αναστοχαστικό βλέμμα.

 

Πηγή:

Vincent Yzerbyt & Olivier Klein. 2022. Κοινωνική Ψυχολογία. Ψυχολογικές προεκτάσεις. Εκδόσεις Πεδίο.

Jan de Vos. Ψυχολογία και ψυχολογιοποίηση: Μια κριτική των πειραμάτων του Milgram και του Zimbardo. Στο βιβλίο «Επανορίζοντας το ψυχοκοινωνικό. Κείμενα Κριτικής Κοινωνικής Ψυχολογίας». Εκδόσεις Επίκεντρο.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

 

Το φαινόμενο Ben Franklin

Δικαιολογώντας τις πράξεις ευγένειας…

 

Τι συμβαίνει όταν κάνετε μια χάρη σε κάποιον; Τι συμβαίνει όταν με λεπτό τρόπο παρακινείστε να κάνετε μια χάρη σε ένα άτομο που δε συμπαθείτε πολύ;

Πρόκειται για ένα παράδειγμα συμπεριφοράς αντίθετης προς τις στάσεις, επειδή ενεργείτε με έναν τρόπο (βοηθώντας κάποιον) που είναι αντίθετος με τις πεποιθήσεις σας (δεν συμπαθείτε το άτομο που βοηθάτε). Ως αποτέλεσμα θα συμπαθήσετε αυτό το άτομο περισσότερο ή λιγότερο; Η θεωρία της ασυμφωνίας προβλέπει ότι θα συμπαθήσετε αυτό το άτομο περισσότερο, αφού του κάνετε τη χάρη.

Ο Ben Franklin πρότεινε να ζητήσετε από ένα άτομο που δεν συμπαθείτε μια χάρη για να δείτε την καλή του πλευρά. O Βενιαμίν Φραγκλίνος (Ben Franklin) γεννήθηκε το 1706 και πέθανε το 1790 και ήταν ένας από τους εθνοπατέρες των ΗΠΑ. Ήταν συγγραφέας, πολιτικός, επιστήμονας, εφευρέτης, στρατιωτικός, τυπογράφος και διπλωμάτης. Ήταν μια σημαντική φιγούρα του Διαφωτισμού και της ιστορίας της φυσικής.

Σύμφωνα με τη θεωρία της γνωστικής ασυμφωνίας, οι άνθρωποι αλλάζουν τη στάση ή τη συμπεριφορά τους για να επιλύσουν εντάσεις ή ασυμφωνία ανάμεσα στις σκέψεις, τις πεποιθήσεις, τα συναισθήματα και τις πράξεις. Η ασυμφωνία ανάμεσα στην αρνητική στάση του ατόμου απέναντι στο άλλο άτομο και στη γνώση ότι έκανε χάρη σε αυτό το άτομο. Αφού έχουμε, δηλαδή, κάνει μια χάρη σε κάποιον, σκεφτόμαστε ότι δεν γίνεται να μην τον συμπαθούμε, καθώς τότε νιώθουμε γνωστική ασυμφωνία. Ποιος θα έκανε χάρη σε κάποιον που αντιπαθεί; Αφού, λοιπόν, κάναμε χάρη σε κάποιον που αντιπαθούμε, μάλλον δεν τον αντιπαθούμε και τόσο. Έτσι, πείθουμε τον εαυτό μας να αρχίσουμε να τον βλέπουμε με μια πιο συμπαθητική ματιά και την επόμενη φορά να δεχτούμε να του κάνουμε και πάλι χάρη. 

Πρόκειται για μια γνωστική μεροληψία, που κάνει τους ανθρώπους να συμπαθήσουν κάποιον αφού πρώτα του κάνουν μια χάρη. Ο Φραγκλίνος πρότεινε το συγκεκριμένο φαινόμενο ως ένα χρήσιμο εργαλείο όταν το άτομο αλληλεπιδρά με άλλους και θα πρέπει να εντοπίζει τέτοιου είδους συμπεριφορές, που οι άλλοι μπορεί να χρησιμοποιήσουν.

Το φαινόμενο Ben Franklin ξεκινά στην πρώιμη προσχολική ηλικία. Σε μια μελέτη με παιδιά ηλικίας 4 ετών, ζήτησαν από ορισμένα παιδιά να δώσουν μερικά από τα παιχνιδιάρικα αυτοκόλλητά τους σε μια μαριονέτα σκυλάκι που είναι «λυπημένη» σήμερα, άλλα είχαν μια επιλογή για το πόσα να μοιραστούν με τη μαριονέτα σκυλάκι. Τα παιδιά που είχαν τη δυνατότητα να επιλέξουν να είναι γενναιόδωρα με το λυπημένο σκυλάκι, μοιράστηκαν περισσότερα αργότερα με μια νέα μαριονέτα με την ονομασία Ellie, σε σύγκριση με τα παιδιά που είχαν την οδηγία να τα μοιραστούν. Μόλις τα παιδιά έβλεπαν τους εαυτούς τους ως γενναιόδωρα παιδιά, συνέχιζαν να συμπεριφέρονται γενναιόδωρα. Μπορούμε να δούμε πώς η βοήθεια σε άλλους μπορεί να αλλάξει την κατανόησή μας για τον εαυτό μας και τις στάσεις μας. Αλλά τι γίνεται εάν βλάψετε κάποιο άλλο άτομο; Τι μπορεί να συμβεί τότε με τα αισθήματά σας;

 

 

Πηγές:

Aronson, E. et al. (2020). Κοινωνική Ψυχολογία. Αθήνα: Τζιόλας.

https://effectiviology.com/benjamin-franklin-effect/.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

 

 

Γιατί πέφτουμε θύματα μεροληψιών;

Η θεμελιώδης θεωρία ή το σχήμα που διατηρούν οι περισσότεροι από εμάς για την ανθρώπινη συμπεριφορά είναι ότι οι άνθρωποι κάνουν ό, τι κάνουν, λόγω του είδους ανθρώπων που είναι, όχι λόγω της κατάστασης στην οποία βρίσκονται. Είναι πιο συνηθισμένο να αναζητούμε εσωτερικούς παράγοντες, κυρίως χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, για να καταλάβουμε πώς λειτουργούν οι άλλοι άνθρωποι γύρω μας αλλά και για να εξηγήσουμε και ορισμένες δικές μας συμπεριφορές. 

Όταν σκεφτόμαστε με αυτόν τον τρόπο, λειτουργούμε περισσότερο σαν τους ψυχολόγους προσωπικότητας, που βλέπουν τη συμπεριφορά σαν να απορρέει από εσωτερικές προδιαθέσεις και χαρακτηριστικά γνωρίσματα, παρά σαν τους κοινωνικούς ψυχολόγους, οι οποίοι επικεντρώνονται στον αντίκτυπο των κοινωνικών καταστάσεων στη συμπεριφορά.

Η τάση να υπερεκτιμάται ο βαθμός στον οποίο η συμπεριφορά των άλλων ανθρώπων είναι αποτέλεσμα εσωτερικών προδιαθεσιακών παραγόντων και να υποτιμάται ο ρόλος που παίζουν οι καταστασιακοί παράγοντες, ονομάζεται θεμελιώδες σφάλμα απόδοσης. Το θεμελιώδες σφάλμα απόδοσης έχει επίσης ονομαστεί μεροληψία αντιστοίχισης. Θεμελιώδες σφάλμα απόδοσης είναι η τάση υπερεκτίμησης του βαθμού στον οποίο η συμπεριφορά των άλλων ανθρώπων είναι αποτέλεσμα εσωτερικών προδιαθεσιακών παραγόντων και υποτίμησης του ρόλου που παίζουν οι καταστασιακοί παράγοντες.

Γιατί το θεμελιώδες σφάλμα απόδοσης είναι τόσο θεμελιώδες; Δεν είναι πάντα λάθος να προβαίνει κανείς σε εσωτερική απόδοση. Σαφώς οι άνθρωποι ενεργούν μερικές φορές όπως ενεργούν, λόγω του είδους ανθρώπων που είναι. Κάποια αφεντικά που βάζουν συστηματικά τις φωνές στους υπαλλήλους τους είναι όντως ανυπόφορα άτομα. Ωστόσο, σημαντικά στοιχεία δείχνουν ότι οι κοινωνικές καταστάσεις μπορούν να επηρεάσουν έντονα τη συμπεριφορά.

Πράγματι, το κύριο δίδαγμα της κοινωνικής ψυχολογίας είναι ότι αυτές οι επιδράσεις μπορεί να είναι εξαιρετικά ισχυρές. Το χαρακτηριστικό σημείο του θεμελιώδους σφάλματος απόδοσης είναι ότι συχνά οι άνθρωποι τείνουν να υποτιμούν τις εξωτερικές επιρροές όταν ερμηνεύουν τη συμπεριφορά των άλλων ανθρώπων.

Γιατί οι άνθρωποι πέφτουν θύματα του θεμελιώδους σφάλματος απόδοσης; Ένας λόγος είναι ότι όταν προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε τη συμπεριφορά κάποιου, η εστίαση της προσοχής μας είναι συνήθως στο άτομο, όχι στην κατάσταση που το περιβάλλει. Εάν οι πληροφορίες σχετικά με τις καταστασιακές αιτίες της συμπεριφοράς σας δεν είναι διαθέσιμες ή είναι δύσκολο να ερμηνευτούν, πού μας οδηγεί αυτό; Παρότι το σύνολο μιας δεδομένης κατάστασης μπορεί να είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστο ή ακόμη και εκτός του πεδίου της ορατότητάς μας, το άτομο είναι αντιληπτικά διακριτό - τα μάτια και τα αυτιά μας παρατηρούν αυτόματα άλλους ανθρώπους.

Και αυτό που παρατηρούμε φαίνεται σαν το συνεκτικό και ορθολογικό αίτιο της παρατηρούμενης συμπεριφοράς. Δεν μπορούμε να δούμε την κατάσταση και έτσι παραβλέπουμε τη σημασία της. Οι άνθρωποι και όχι η κατάσταση έχουν αντιληπτική ευκρίνεια για μας, δηλαδή μια φαινομενική σημασία της πληροφορίας που αποτελεί αντικείμενο εστίασης της προσοχής κάποιου.

Οι μεροληψίες μας δίνουν τη δυνατότητα να προάγουμε ή να διατηρήσουμε μια θετική ταυτότητα για εμάς και να εξασφαλίσουμε υψηλά επίπεδα αυτοεκτίμησης. Έχοντας μια θετική εικόνα για τον εαυτό μας είμαστε πεπεισμένοι ότι οι άλλοι είναι πιο επιρρεπείς στα μηνύματα άσκησης επιρροής, μπορούν δηλαδή να επηρεαστούν πιο εύκολα, χωρίς να φιλτράρουν τις πληροφορίες και χωρίς να επεξεργαστούν τα επιχειρήματα.

 

Πηγές:

Aronson, E. et al. (2020). Κοινωνική Ψυχολογία. Αθήνα: Τζιόλας.

Παπαστάμου, Σ. (2010). Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία, Β’ τόμος. Αθήνα: Πεδίο.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

Πόσοι έρωτες υπάρχουν;

Σύμφωνα με τους Hendrick και Hendrick, υπάρχουν έξι είδη έρωτα, που είναι τα εξής:

 

Έρωτας πάθους: ο έρωτας αποτελεί μια συναισθηματική εμπειρία που απορροφά το άτομο πλήρως. Γεννιέται έρωτας με την πρώτη ματιά, ενώ ο σωματικός έρωτας –σεξ- είναι απαραίτητος.

Φιλία ή συντροφικός έρωτας: ο έρωτας αποτελεί μια άνετη οικειότητα που σταδιακά αναπτύσσεται μέσα από τη συντροφικότητα, την αμοιβαία δοτικότητα και την αυτοαποκάλυψη. Ένας εραστής που είναι ταυτόχρονα και ο καλύτερος φίλος είναι αβρός, θερμός και συντροφικός.

Παιγνιώδης έρωτας: το άτομο παίζει με τον έρωτα όπως παίζουν τένις ή σκάκι. Στόχος είναι να απολαύσει το ‘παιχνίδι του έρωτα’ και να το κερδίσει. Καμία σχέση δεν διαρκεί για πολύ, και συνήθως τερματίζεται όταν ο σύντροφος γίνει βαρετός ή υπερβολικά σοβαρός.

Κτητικός έρωτας: ο κτητικός εραστής είναι συναισθηματικά έντονος, ζηλόφθονος, εμμονικός με το αντικείμενο του έρωτά του. Είναι πολύ εξαρτημένος από το αντικείμενο του έρωτά του και για αυτό φοβάται την απόρριψη.

Πραγματιστικός έρωτας: αφορά την ‘αναζήτηση ενός κατάλληλου συντρόφου στην ερωτική αγορά’ και το μόνο που ζητά είναι να λειτουργεί καλά η σχέση, οι δύο σύντροφοι να είναι συμβατοί και να ικανοποιούν ο ένας τις βασικές ανάγκες του άλλου. Ο πραγματιστικός εραστής αποζητά ικανοποίηση παρά διέγερση.

Έρωτας αυτοαπάρνησης ή αλλιώς αλτρουιστικός έρωτας: αυτό το ύφος έρωτα προσφέρει άνευ όρων ενδιαφέρον και φροντίδα, δοτικότητα και συγχώρεση. Ο έρωτας σημαίνει καθήκον να δίνει κανείς στο αγαπημένο πρόσωπο χωρίς προσμονή ανταπόδοσης.

 

Πηγή:

Hogg & Vaughan. (2010). Κοινωνική Ψυχολογία. Εκδόσεις Gutenberg.

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

Η ανθρώπινη συντροφιά μειώνει το άγχος

Προσεταιρισμός και άγχος, του Schachter

 

Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στην απομόνωση και το άγχος;

Η ανάγκη για προσεταιρισμό, δηλαδή να είμαστε με άλλους, είναι ισχυρή και διαδεδομένη και διέπει τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνουμε θετικές και διαρκείς διαπροσωπικές σχέσεις. Η παρόρμηση των ανθρώπων να συνδέονται και να έρχονται σε επαφή με άλλους ανθρώπους.

Το να είναι κανείς μόνος του μπορεί να οδηγήσει στην επιθυμία να είναι με άλλους, ακόμα και με αγνώστους για μια μικρή χρονική περίοδο. Ο Schachter στο κλασικό του έργο «Η ψυχολογία του προσεταιρισμού» περιγράφει τη σχέση απομόνωσης και άγχους. Υποστηρίζει ότι η ανθρώπινη συντροφιά μειώνει το άγχος, παρατηρώντας ότι μπορεί να εμπλέκονται δύο παράγοντες, ο κοινωνικός αντιπερισπασμός και η κοινωνική σύγκριση. Η κοινωνική σύγκριση των συμπεριφορών και των απόψεών μας με εκείνες των άλλων με σκοπό τη διαπίστωση του ορθού ή κοινωνικά αποδεκτού τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς.

Η ανάγκη για προσεταιρισμό μπορεί να επηρεαστεί από προσωρινές καταστάσεις, όπως ο φόβος. Δεν θέλουμε να είμαστε μαζί με οποιοδήποτε άτομο, αλλά με κάποιο συγκεκριμένο. Ο αρχικός ισχυρισμός του Schachter στη συνέχεια διαμορφώθηκε ως εξής: «Η δυστυχία αποζητά τη συντροφιά εκείνων που βρίσκονται στην ίδια δυστυχή κατάσταση». Η μείωση του άγχους αποτελεί μόνο μια από τις συνθήκες που ενεργοποιούν τη διαδικασία της κοινωνικής σύγκρισης. Σε ευρύτερο πλαίσιο, προβαίνουμε σε τέτοιες συγκρίσεις οπότε δίνουμε σημασία στις απόψεις μιας ειδικής ομάδας, των φίλων μας.

 

Πηγή:

Hogg & Vaughan. (2010). Κοινωνική Ψυχολογία. Εκδόσεις Gutenberg.

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.