Τύποι προσωπικότητας, κατά τη Horney

Η Horney, ψυχαναλύτρια, με έμφαση στη γυναικεία ψυχολογία, μελέτησε τις νευρωτικές ανάγκες που έχει το άτομο με αποτέλεσμα τη διαμόρφωση τριών τύπων προσωπικότητας. Το άτομο στην προσπάθεια να αντιμετωπίσει το άγχος που νιώθει μπορεί να επιλέξει:

Να κινηθεί προς τους άλλους αναζητώντας στοργή και αποδοχή ή έναν κυριαρχικό σύντροφο, αναπτύσσοντας ενδοτική ή συμμορφούμενη προσωπικότητα.

Να κινηθεί εναντίων των άλλων, αναζητώντας εξουσία και δύναμη, εκμετάλλευση των άλλων, αναζητώντας κύρος, θαυμασμό και επίτευξη στόχων, αναπτύσσοντας επιθετική προσωπικότητα.

Και να κινηθεί μακριά από τους άλλους, αναζητώντας αυτάρκεια, τελειότητα και στενά όρια ζωής (θέτοντας έντονα πρέπει και περιορισμούς στη ζωή του), αναπτύσσοντας αποστασιοποιημένη προσωπικότητα. 

 

Η ενδοτική/ συμμορφούμενη προσωπικότητα περιλαμβάνει στάσεις και συμπεριφορές που συνδέονται με μια επιθυμία του ατόμου να βρίσκεται κοντά στους άλλους, καθώς έχει έντονη ανάγκη για στοργή και αποδοχή, να γίνει αντικείμενο αγάπης, πόθου και προστασίας. Η συμμορφούμενη προσωπικότητα εμφανίζει αυτές τις ανάγκες απέναντι σε όποιον συναντά και είναι πρόθυμος να αναλάβει την ευθύνη και τον έλεγχο της ζωής τους παρέχοντας προστασία και καθοδήγηση. Οι άνθρωποι με αυτό το είδος προσωπικότητας χειρίζονται και χειραγωγούν τους άλλους, για να επιτύχουν τους στόχους τους. Αν και εμφανίζονται ως διαλλακτικοί και συζητήσιμοι, ελκυστικοί και αξιαγάπητοι, δίνουν προτεραιότητα στις επιθυμίες και στα θέλω των άλλων, μόνο και μόνο για να καλύψει ο άλλος τις δικές τους ανάγκες. Παρουσιάζονται ως αδύναμοι και ανήμποροι, ως άτομα που χρειάζονται προστασία και αγάπη. Εμφανίζουν εξάρτηση απέναντι στον άλλο και έχουν ανάγκη από αποδοχή και επιβεβαίωση. Δεν αντέχουν την απόρριψη και βαθιά μέσα τους έχουν αισθήματα περιφρόνησης, εναντίωσης, απείθειας και εκδικητικότητας, καθώς νιώθουν ότι οι άλλοι δεν ικανοποιούν τις ανάγκες τους, όπως οι ίδιοι περίμεναν. Προσφέρουν στον άλλο μόνο και μόνο για να πάρουν, αλλά καταλήγουν χωρίς τίποτα υπηρετώντας τους άλλους γιατί από την αρχή αυτό παρουσιάζουν και υπόσχονται.

Το άτομο με επιθετική προσωπικότητα κινείται εναντίον των άλλων ατόμων, βλέποντας όλο τον κόσμο εχθρικά. Θεωρεί ότι μόνο οι πιο επιτήδειοι και πονηροί μπορούν να επιβιώσουν, για αυτό θα πρέπει να δείξει υπεροχή, δύναμη και αγριότητα. Για να μειώσει το άγχος που νιώθει θεωρεί ότι δεν πρέπει να δείξει ότι φοβάται την απόρριψη. Δείχνει έλλειψη σεβασμού και αδιαφορία για τους άλλους, ενώ συμπεριφέρεται σκληρά και κυριαρχικά. Έχει αυξημένες πιθανότητες για επιτυχημένη επαγγελματική σταδιοδρομία, αν και δεν λαμβάνει ικανοποίηση από την εργασία του. Ωστόσο, το άτομο με επιθετική προσωπικότητα δείχνει σίγουρο για τις ικανότητές του, έχει μάθει να διεκδικεί και να υπερασπίζεται τον εαυτό του και ωθεί διαρκώς τον εαυτό του ώστε να γίνει ο καλύτερος. Παρόλο που φαίνεται σίγουρο και με υψηλή αυτοεικόνα, νιώθει ανασφάλεια, άγχος και έντονη εχθρότητα.

Το άτομο με αποστασιοποιημένη/ αποσυνδεδεμένη προσωπικότητα έχει την τάση να απομακρύνεται από τους άλλους και να διατηρεί συναισθηματική απόσταση. Θεωρεί ότι πρέπει να μην αγαπά, να μην μισεί και να μη συνεργάζεται με τους άλλους, ούτε και να εμπλέκεται μαζί τους. Έχει την ανάγκη να είναι αυτάρκης και να ζει πλήρως αποστασιοποιημένος από τους άλλους. Επιθυμεί σε μεγάλο βαθμό να είναι ανεξάρτητο και αναζητά την απομόνωση και την ιδιωτικότητα. Προτιμά να περνά περισσότερο χρόνο μόνο του και δεν επιθυμεί να μοιράζεται εμπειρίες με τους άλλους. Δεν του αρέσει να ακολουθεί περιορισμούς, χρονοδιαγράμματα, δεσμεύσεις και προγραμματισμούς, ενώ αντιδρά σε κάθε είδους πίεση και εξαναγκασμό.

 

 

Schultz, D.P. & Schultz, S.E. (2021). Ψυχολογικές Θεωρίες Προσωπικότητας. Πεδίο.

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, ψυχολόγος, MSc.

Τύποι προσωπικότητας, κατά τον Jung

Σύμφωνα με τη θεωρία του Jung το άτομο χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια ή εξωστρέφεια και μια ψυχολογική λειτουργία, που μπορεί να είναι λογική (σκέψη και συναίσθημα) ή μη λογική (αντίληψη μέσω των αισθήσεων και διαίσθηση).

 

Ο Jung διακρίνει οχτώ τύπους προσωπικότητας, με βάση τον παραπάνω συνδυασμό στάσεων και ψυχολογικών λειτουργιών:

Εξωστρεφής σκεπτόμενος: Λογικός, αντικειμενικός, δογματικός, ζει σύμφωνα με τους κανόνες της κοινωνίας, απωθεί συναισθήματα και αισθήματα, οι άλλοι τον βλέπουν άκαμπτο, στηρίζεται στην ψυχρή λογική, καλός επιστήμονας, εστιάζει στις γνώσεις για τον εξωτερικό κόσμο.

Εξωστρεφής συναισθηματικός: Συναισθηματικός, ευαίσθητος, φιλικός, πιο συχνός στις γυναίκες παρά στους άνδρες, απωθεί τη λειτουργία της σκέψης, συμμορφώνεται με παραδοσιακές αξίες και ηθικούς κώδικες, πολύ ευαίσθητος στις απόψεις και προσδοκίες των άλλων, συναισθηματική ανταπόκριση, εύκολη δημιουργία φίλων, κοινωνικοί και πρόσχαροι.

Εξωστρεφής αισθητηριακός: Κοινωνικός, αναζητά την ευχαρίστηση, προσαρμοστικός, αναζήτηση νέων εμπειριών, έντονα προσανατολισμένος στον πραγματικό κόσμο, ικανότητα προσαρμογής σε διαφορετικούς τύπους ανθρώπων, ικανότητα απόλαυσης της ζωής, όχι ενδοσκόπηση.

Εξωστρεφής διαισθητικός: Δημιουργικός, ικανός να κινητοποιεί τους άλλους και να εκμεταλλεύεται τις ευκαιρίες, επιτυχημένοι επιχειρηματίες και πολιτικοί, προσέλκυση από νέες ιδέες, ασταθής, ευμετάβλητος, στηρίζεται σε προαισθήματα, λήψη σωστών αποφάσεων.

Εσωστρεφής σκεπτόμενος: Ενδιαφέρεται περισσότερο για ιδέες παρά για ανθρώπους, δεν τα πηγαίνει καλά με τους άλλους, δυσκολία μετάδοσης και επικοινωνίας ιδεών, ανεπαρκή κρίση για πρακτικά ζητήματα, ιδιωτικότητα, απομόνωση, ασχολείται με αφηρημένες ιδέες και θεωρίες, έμφαση στην κατανόηση του εαυτού, οι άλλοι τον βλέπουν ως ισχυρογνώμων, αδιάφορο, αλαζονικό, υπερόπτη και εγωιστή.

Εσωστρεφής συναισθηματικός: Συγκρατημένος, μη εκδηλωτικός, αλλά ικανός να βιώσει βαθιά συναισθήματα, απωθεί ορθολογική σκέψη, αποφεύγει εξωτερική έκφραση συναισθημάτων, μυστηριώδης, απροσπέλαστος, απρόσιτος, πράος, μετριόφρων, μετριοπαθής, χαμηλών τόνων, συμπεριφέρεται σαν παιδί, δεν λαμβάνει υπόψη τα συναισθήματα και τις σκέψεις των άλλων, αποσυρμένος, απαθής, κλεισμένος στον εαυτό τους και σίγουρος για τον ίδιο.

Εσωστρεφής αισθητηριακός: Εξωτερικά αποστασιοποιημένος, εκφράζεται μέσω καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, παθητικός, συγκαταβατικός, αποκομμένος, ήρεμος, αποστασιοποιημένος, αντιμετωπίζει τις περισσότερες ανθρώπινες δραστηριότητες με καλοσύνη, αγαθότητα, ευθυμία και ενδιαφέρον, ανεπτυγμένη καλαισθησία και ευαισθησία για θέματα αισθητικής, έκφραση μέσω τέχνης και μουσικής, απώθηση διαίσθησης.

Εσωστρεφής διαισθητικός: Ασχολείται περισσότερο με το ασυνείδητο παρά με την καθημερινή πραγματικότητα, περιορισμένη επαφή με την πραγματικότητα, οραματιστής, ονειροπόλος, αμέτοχος, αδιάφορος για πρακτικά ζητήματα, αινιγματικός, ιδιόρρυθμος, εκκεντρικός, δυσχέρεια στη διαχείριση της καθημερινής ζωής και τον σχεδιασμό προγραμμάτων για το μέλλον.

 

 

Schultz, D.P. & Schultz, S.E. (2021). Ψυχολογικές Θεωρίες Προσωπικότητας. Πεδίο.

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

Τα αρχέτυπα της Σκιάς και του Εαυτού

Σύμφωνα με τον Jung, η σκιά είναι η σκοτεινή πλευρά της προσωπικότητας και περιλαμβάνει όλα τα πρωτόγονα και ζωώδη ένστικτα και τις ενορμήσεις. Πρόκειται για συμπεριφορές που είναι αντίθετες από την ηθική και τα πρέπει της κοινωνίας, από τα κοινωνικά και πολιτιστικά πρότυπα. Το αρχέτυπο της σκιάς προσφέρει μια προσπάθεια περιορισμού, συγκράτησης και άμυνας ενάντια στις πρωτόγονες ορμές, αλλιώς έρχεται η τιμωρία να επιβάλλει τιμωρία. Από την άλλη όμως, το αρχέτυπο αυτό αποτελεί και πηγή ζωτικότητας, αυθορμητισμού, δημιουργικότητας και συναισθήματος. Το άτομο έχει ανάγκη από το αρχέτυπο αυτό ώστε να μην νιώθει η ψυχή του ανία και να μη χάσει τη ζωντάνια, να μπορεί να εξεγερθεί και να παραμείνει ζωντανό, αυθόρμητο και δημιουργικό. Επομένως, είναι ένα αρχέτυπο που θα πρέπει να παραμένει στο άτομο ακόμη και κατά την ενηλικίωση και ωρίμανσή του.

Το αρχέτυπο του Εαυτού αντιπροσωπεύει την ενότητα, την ενοποίηση και την αρμονία του συνόλου της προσωπικότητας. Απώτερος σκοπός της ζωής του ατόμου είναι η επιδίωξη της πληρότητας, το να μπορέσει δηλαδή το άτομο να συνθέσει και να εξισορροπήσει όλα τα μέρη της προσωπικότητάς του. Τα συνειδητά και ασυνείδητα μέρη της προσωπικότητας θα πρέπει να ενσωματωθούν και να αφομοιωθούν, ενώ το υλικό που πηγάζει από το ασυνείδητο είναι αυτό που ασκεί μεγαλύτερη επίδραση στην ανάπτυξη και διαμόρφωση της προσωπικότητας. Το αρχέτυπο αυτό καθορίζει την πλήρη πραγμάτωση του εαυτού στο μέλλον και κινητοποιεί το άτομο προς την εξέλιξη και ολοκλήρωση της προσωπικότητας. Η ανάπτυξη του Εαυτού πραγματοποιείται κυρίως στη μέση ηλικία, που είναι μια κρίσιμη περίοδος μετάβασης, για τον Jung. Μέσα από την ανάπτυξη του Εαυτού προκύπτουν οι στόχοι και τα σχέδια που έχει το άτομο για το μέλλον και η αντίληψη και ο καθορισμός των ικανοτήτων του, ώστε να γνωρίζει πώς μπορεί να κινηθεί και να πράξει. 

 

Schultz, D.P. & Schultz, S.E. (2021). Ψυχολογικές Θεωρίες Προσωπικότητας. Πεδίο.

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

Συμπλέγματα κατωτερότητας ή ανωτερότητας, κατά τον Άντλερ

Ο Άντλερ από τα πρώτα χρόνια της ζωής του ήρθε αντιμέτωπος με τον θάνατο, την αρρώστια και την αναπηρία, καθώς από μικρή ηλικία είχε ραχίτιδα, που του δημιούργησε δυσκολίες στην ανάπτυξη και κινητικές δυσκολίες, ενώ κινδύνεψε να πεθάνει από πνευμονία, επίσης σε μικρή ηλικία. Και ταυτόχρονα σε μικρή ηλικία βίωσε και τον θάνατο του μικρότερου αδερφού του αλλά και την απόρριψη από τη μητέρα. Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα να νιώθει υποδεέστερος και κατώτερος και διαρκώς βρισκόταν σε μια προσπάθεια να ξεπεράσει το αίσθημα κατωτερότητας και να αποκτήσει αυτοεκτίμηση και κοινωνική αποδοχή. 

 

Μέσα από τα προσωπικά του βιώματα και την αλληλεπίδραση με τους ανθρώπους γύρω του παρατήρησε ότι όλοι οι άνθρωποι σε μικρή ηλικία εμφανίζουν ένα αίσθημα κατωτερότητας, που αποτελεί μια τυπική κατάσταση και κοινό στοιχείο όλων των ανθρώπων. Το κλίμα αδυναμίας, ανημπόριας και εξάρτησης από τους ενήλικες οδηγεί τα βρέφη και τα μικρά παιδιά να βιώνουν μια εμπειρία κατωτερότητας, η οποία δίνει το κίνητρο στο άτομο όσο μεγαλώνει να προσπαθεί να αναπτυχθεί και να ξεπεράσει αυτό το αίσθημα κατωτερότητας.

Σε περίπτωση που το άτομο δεν καταφέρει να ξεπεράσει το αίσθημα κατωτερότητας, τότε αυτή η κατάσταση παγιώνεται και το άτομο δεν καταφέρνει να αντισταθμίσει τα συνηθισμένα και φυσιολογικά αισθήματα κατωτερότητας που νιώθει με μια αίσθηση επάρκειας. Οι άνθρωποι καταλήγουν να έχουν μια κακή εντύπωση και μια αρνητική γνώμη για τον εαυτό τους, ενώ αισθάνονται ότι υστερούν ή είναι ανεπαρκείς. Η ανάπτυξη συμπλεγμάτων κατωτερότητας οφείλεται είτε σε οργανικά χαρακτηριστικά (σωματικό μειονέκτημα, ατέλεια, αναπηρία, αδυναμία) είτε στη συμπεριφορά του γονιού (παραχάιδεμα ή παραμέληση από τους γονείς).

Σε περίπτωση που το άτομο προσπαθήσει σε υπερβολικό βαθμό να καλύψει αυτά τα αισθήματα κατωτερότητας μπορεί να φτάσει στο άλλο άκρο και να αναπτύξει αισθήματα ανωτερότητας. Πρόκειται για μια κατάσταση όπου το άτομο χαρακτηρίζεται από υπερβολική άποψη και μια μεγαλοποιημένη εικόνα για τον εαυτό, τις ικανότητες και τα επιτεύγματά του, ενώ αισθάνεται ματαιοδοξία, έπαρση και ανωτερότητα και έχει ένα αίσθημα υπεροχής έναντι των άλλων.  

 

Schultz, D.P. & Schultz, S.E. (2021). Ψυχολογικές Θεωρίες Προσωπικότητας. Πεδίο.

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

 

Χαρακτηριστικά προσωπικότητας κατά τον Cattell

 Σύμφωνα με τον Cattell, η προσωπικότητα μπορεί να περιγραφεί μέσα από 16 βασικά χαρακτηριστικά, το καθένα από τα οποία περιλαμβάνει ένα σύνολο από στοιχεία καθορισμού της προσωπικότητας. 

 

Τα 16 βασικά χαρακτηριστικά και οι επιμέρους περιγραφές για καθένα από αυτά είναι τα εξής:

Α. Ζεστασιά- υψηλή ή χαμηλή συναισθηματική εκφραστικότητα, αποφυγή, απόσταση, τυπικότητα ή στοργικότητα, ευγένεια, αφοσίωση στους άλλους

Β. Αιτιολογία- υψηλή νοημοσύνη, γρήγορη μάθηση, υψηλή πνευματική ικανότητα ή χαμηλή νοημοσύνη, συγκεκριμένη σκέψη, ανικανότητα διαχείρισης αφηρημένων προβλημάτων

C. Συναισθηματική σταθερότητα- δύναμη, ωριμότητα, ικανότητα προσαρμογής ή αδυναμία του Εαυτού, συναισθηματική αστάθεια,

E. Κυριαρχία- επιβολή κυριαρχίας ή υποβολή, ανεξαρτησία, αυταρχικότητα

F. Ζωντάνια/ Ζωηρότητα- κινητήρια δύναμη και επιθυμία για επίτευξη πραγμάτων, ικανότητα αυτοελέγχου, παρορμητικότητα ή αναστολή

G. Συμφωνία κανόνων ομάδας- ισχυρό ή αδύναμο Υπερεγώ, ικανότητα αυτοελέγχου, απόφασης και αξιολόγησης των άλλων, επιδεξιότητα, αμέλεια, ανωριμότητα

H. Κοινωνικοί δεσμοί- Τολμηρότητα ή συστολή- θράσος, αυθορμητισμός, αναστολή και συστολή που εμποδίζουν την εκτέλεση πράξεων

I. Ευαισθησία ή σκληρότητα- σκληρό, ευγενικό και ντροπαλό άτομο ή ένα άτομο με συναισθηματική σκληρότητα, πραγματισμό και μικρή δυνατότητα ενθουσιασμού

L. Υποψία- εμπιστοσύνη, αποδοχή ή δυσπιστία, καχυποψία

M. Φαντασία ή πραγματικότητα- εκκεντρική, αντισυμβατική και ευφάνταστη ικανότητα ή επικεντρωμένη στην πραγματικότητα, με μικρό καλλιτεχνικό ενδιαφέρον ικανότητα

N. Ιδιωτικότητα- Ανίχνευση και ανάλυση της πραγματικότητας και του εαυτού ή αφέλεια και αδεξιότητα στις σχέσεις

O. Ενοχή- συνείδηση ή αδιαλλαξία, ικανότητα ανάληψης ευθύνης για τα πράγματα, ανησυχία και ευκολία να κατηγορήσουν, ασφάλεια και ηρεμία

Q1. Ανοιχτός στην αλλαγή- Επανάσταση: ριζοσπαστισμός ή συντηρητισμός, ικανότητα για ανοιχτό πνεύμα ή σεβασμός στους παραδοσιακούς τρόπους δράσης

Q2. Αυτάρκεια- ικανότητα να παίρνει τις δικές του αποφάσεις ή εξάρτηση από τους άλλους ανθρώπους

Q3. Τελειομανία- Αυτοέλεγχος- αυτοεκτίμηση ή αδιαφορία

Q4. Τάση, ένταση, νευρικά και ευερέθιστα άτομα ή ηρεμία, ήσυχα και υπομονετικά άτομα

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Cattell με βάση την παραπάνω τυπολογία κατασκεύασε ένα ερωτηματολόγιο το Ερωτηματολόγιο των 16 παραγόντων (16PF Questionnaire).

 

Πηγή:

 

Cattell, H.E.P. & Mead, A.D. 2008. The Sixteen Personality Factor Questionnaire. In G. J. Boyle, G. Matthews, & D. H. Saklofske (Eds.), The SAGE handbook of personality theory and assessment, Vol. 2. Personality measurement and testing (pp. 135–159). Sage Publications.

Schultz, D.P. & Schultz, S.E. (2021). Ψυχολογικές Θεωρίες Προσωπικότητας. Πεδίο.

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.