Θέματα 2016: Απαντήσεις

Κοινωνική ψυχολογία

Αλλαγή στάσεων: Να προσδιορίσετε τη λειτουργία των μοντέλων πειθούς διττής διαδικασίας (μοντέλο πιθανότητας λεπτομερούς επεξεργασίας και μοντέλο ευρετικής/ συστημικής επεξεργασίας). Να αναφέρετε μια τουλάχιστον έρευνα από την οποία φαίνεται η εφαρμογή του καθενός.

Για την αλλαγή στάσεων έχουν προταθεί δύο γνωστικά μοντέλα, που είναι το μοντέλο πιθανών τρόπων επεξεργασίας και το ευρετικό μοντέλο.

Σύμφωνα με το μοντέλο των πιθανών τρόπων επεξεργασίας του μηνύματος ως προς την αλλαγή ή τη μη αλλαγή της στάσης, υπάρχουν δύο διαφορετικές διεργασίες αλλαγής των στάσεων, που είναι η κεντρική και η περιφερειακή οδός. Στην κεντρική οδό πριμοδοτείται η επεξεργασία της πληροφορίας. Αυτό που καθορίζει εδώ την κατεύθυνση και το εύρος της αλλαγής στάσης είναι οι σκέψεις που παράγει το υποκείμενο αναφορικά με την πληροφορία την οποία δέχεται για το υπό διερεύνηση ζήτημα. Το υποκείμενο- δέκτης του μηνύματος έχει μια ορθολογιστική προσέγγιση της κατάστασης: ακούει προσεκτικά τα επιχειρήματα, προσπαθεί να τα καταλάβει και στη συνέχεια τα αξιολογεί. Μερικά από αυτά προκαλούν θετικές σκέψεις, άλλα οδηγούν σε αντεπιχειρήματα. Στο τέλος, το υποκείμενο καταλήγει σε ένα συμπέρασμα. Από την άλλη, στην περιφερειακή οδό, η αλλαγή στάσεων εμφανίζεται ως το αποτέλεσμα πειστικών ενδείξεων, πλαγίων παραγόντων, που αφορούν το ευρύτερο πλαίσιο της κατάστασης πειθούς, όπως είναι οι ανταμοιβές και οι ποινές, οι αξιολογικές παραμορφώσεις στην αντίληψη του μηνύματος ή οι λόγοι για τους οποίους το υποκείμενο θεωρεί ότι κάποιος υποστηρίζει μια άποψη. Αυτοί οι παράγοντες δεν σχετίζονται άμεσα με την πληροφορία που περιέχεται στο μήνυμα για το υπό διερεύνηση ζήτημα και συνεπώς δεν εμπλέκουν άμεσα τη σκέψη αναφορικά με αυτό.

Η επιλογή της οδού που θα επιλέγει το άτομο για την επεξεργασία του μηνύματος για την αλλαγή στάσεων εξαρτάται από ποικίλους παράγοντες, όπως η σπουδαιότητα του ζητήματος για το υποκείμενο, οι συνέπειες που έχει για το υποκείμενο, το περιεχόμενο του μηνύματος, το κίνητρο για επεξεργασία του περιεχομένου του μηνύματος και η ικανότητα για επεξεργασία του μηνύματος. Πιο συγκεκριμένα, αν το ζήτημα είναι σπουδαίο για το υποκείμενο, έχει μεγάλες συνέπειες για το ίδιο, συμφωνεί με τις θέσεις που ήδη υποστηρίζει το υποκείμενο, καθώς και αν το υποκείμενο έχει κίνητρο και ικανότητα για επεξεργασία του μηνύματος τότε θα επιλέξει την κεντρική οδό. Αντίθετα, αν το άτομο δεν έχει κίνητρο ή την ικανότητα να εξετάσει το περιεχόμενο της επικοινωνίας ή αν δεν έχει αντεπιχειρήματα τότε δεν θα ακολουθήσει την κεντρική οδό.

Για να επιτευχθεί μακροπρόθεσμη αλλαγή στάσης μέσω της έκθεσης σε ένα μήνυμα θα πρέπει να υπάρχει κίνητρο και ικανότητα επεξεργασίας του μηνύματος, ευνοϊκές γνωστικές απαντήσεις και η συγκράτηση και αποθήκευσή τους στη μακροπρόθεσμη μνήμη. Πρόκειται για μια διαδικασία που σπάνια συμβαίνει στην καθημερινή ζωή, καθώς η περιφερειακή οδός είναι πιο εύκολη, αν και έχει βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα. Η περιφερειακή οδός χρησιμοποιείται κυρίως αν ο δέκτης έχει ελλιπή πληροφόρηση και μικρή εμπλοκή.

Το ευρετικό μοντέλο είναι ένα μοντέλο που στηρίζεται στην ευρετική επεξεργασία των πειστικών ενδείξεων. Στο πλαίσιο του ευρετικού μοντέλου αναδεικνύεται η σημασία των πειστικών ενδείξεων στις περιπτώσεις κατά τις οποίες ο δέκτης δεν ελέγχει την εγκυρότητα του περιεχομένου του μηνύματος. Είναι αυτές οι ενδείξεις που επεξεργάζεται ο δέκτης, ενώ η επεξεργασία γίνεται επί τη βάσει απλών σχημάτων ή κανόνων απόφασης (γνωστικά ευρετικά σχήματα), που μαθαίνονται μέσω των εμπειριών και των παρατηρήσεων. Έχουμε για παράδειγμα μάθει ότι «μπορούμε να έχουμε εμπιστοσύνη στους εμπειρογνώμονες», ότι «οι άνθρωποι που αγαπούμε έχουν συνήθως σωστές απόψεις επί ορισμένων θεμάτων», ότι «η στατιστική ταυτίζεται με την αλήθεια», ότι «όσο πιο πολλά είναι τα επιχειρήματα, τόσο πιο σωστή είναι η συνολική άποψη», κτλ. Επιπλέον, εφαρμόζονται, πολλές φορές αυτόματα, αυτούς τους κανόνες αξιολόγησης των μηνυμάτων και των συμπερασμάτων τους, χωρίς να εξετάζουμε λεπτομερώς και να αξιολογούμε το περιεχόμενό τους. Πρόκειται για συστηματική προσέγγιση της πληροφορίας.   

Το ευρετικό μοντέλο εστιάζει την προσοχή του στο διαμεσολαβητικό ρόλο των ευρετικών σχημάτων, αν και προϋποθέτει, όπως και το προηγούμενο, ότι το υποκείμενο πρέπει να έχει το κίνητρο να αποτιμήσει την εγκυρότητα του συνολικού συμπεράσματος του μηνύματος. Για αυτό και μπορεί κυρίως να εφαρμοστεί σε περιπτώσεις όπου το υποκείμενο έχει χαμηλό κίνητρο ή και μικρή ικανότητα να επεξεργαστεί το περιεχόμενο του μηνύματος, καθώς και σε περιπτώσεις όπου η πειστική ένδειξη είναι προφανής. Έτσι, παράγοντες όπως ο αριθμός των επιχειρημάτων, το μέγεθος του μηνύματος, η ελκυστικότητα, η ομοιότητα και η πραγματογνωμοσύνη της πηγής είναι δυνατόν να ασκήσουν μεγάλη επίδραση ως προς την αλλαγή της στάσης. Σε αυτές τις περιπτώσεις η πειθώ δεν διαμεσολαβείται από την κατανόηση του μηνύματος και την παραγωγή επιχειρηματολογίας ως προς αυτό.

Παράδειγμα έρευνας για το μοντέλο πιθανών τρόπων επεξεργασίας

Οι Cacioppo & Petty παρουσίασαν ένα μήνυμα σύμφωνο με τις απόψεις των υποκειμένων και ένα μήνυμα αντίθετο προς αυτές, μεταβάλλοντας τον αριθμό των παρουσιάσεων, που έγιναν μία, τρεις ή πέντε φορές. Σύμφωνα με το μοντέλο των γνωστικών απαντήσεων, η επανάληψη των σύμφωνων επιχειρημάτων προκαλεί περισσότερες ευνοϊκές σκέψεις. Αυτό συνέβη, μέχρι όμως την τρίτη επανάληψη. Στις πέντε επαναλήψεις παρατηρήθηκε αύξηση της παραγόμενης αντεπιχειρηματολογίας και μείωση των παραγόμενων ευνοϊκών σκέψεων. Στην αντίθετη περίπτωση, όταν δηλαδή η παρουσιαζόμενη θέση δεν συμφωνούσε με τη θέση του υποκειμένου ή όταν τα επιχειρήματα δεν ήταν ισχυρά, η επανάληψη αύξανε την παραγωγή αντίθετων σκέψεων και μείωνε την πειθώ.

Παράδειγμα έρευνας για το ευρετικό μοντέλο    

Οι Sadler & Tesser παρουσίασαν στα υποκείμενά τους, μέσω μιας μαγνητοταινίας, ένα συμπαθή ή αντιπαθή παρτενέρ. Τα υποκείμενα έπρεπε είτε να τον σκεφτούν είτε να κάνουν κάτι τελείως διαφορετικό. Στη συνέχεια όλοι αξιολόγησαν τον παρτενέρ τους σε μια κλίμακα και σημείωσαν τις σκέψεις τους αναφορικά με αυτόν. Τα υποκείμενα τα οποία έπρεπε να σκεφτούν τον παρτενέρ τον βρήκαν πολύ πιο συμπαθή ή αντιπαθή από ότι τα υποκείμενα της συνθήκης περισπασμού. Φαίνεται ότι η πόλωση αυτή δεν μπορεί να ξεπερνά κάποιο όριο χωρίς το υποκείμενο να μην ανησυχεί και να μην την περιορίζει, να την επιβραδύνει ή και να την αντιστρέφει. Είναι επίσης μεγαλύτερη όταν το αντικείμενο της σκέψης είναι απόν, δεν βρίσκεται δηλαδή στο πεδίο της άμεσης αντίληψης του υποκειμένου. Για την ερμηνεία της πόλωσης, οι ερευνητές πρότειναν την έννοια του σχήματος, που είναι ένας οδηγός και οργανωτής της σκέψης. Στο πλαίσιο του σχήματος συνδέονται και οργανώνονται οι διάφορες πληροφορίες σχετικά με ένα ζήτημα και συναρτήσει του σχήματος, το υποκείμενο λαμβάνει υπόψη μερικές πληροφορίες και αγνοεί άλλες. Κάθε σχήμα τείνει να αποκτά όλο και μεγαλύτερη συνοχή και βάσει αυτού οι πληροφορίες επανοργανώνονται στο εσωτερικό του και οι στάσεις αλλάζουν προς την κατεύθυνση που περιγράψαμε. Το σχήμα που καθοδηγεί τη σκέψη με τον τρόπο αυτό λέει ότι οι συμπαθείς άνθρωποι έχουν θετικά χαρακτηριστικά, ενώ οι αντιπαθείς αρνητικά.

(Απάντηση: Εισαγωγή στην κοινωνική ψυχολογία, Β’ τόμος, 13^ο κεφάλαιο: 6.6.3- 7.2, σελ. 184- 193)

Μέθοδοι έρευνας

Ποιες είναι τρεις σημαντικές απειλές εννοιολογικής εγκυρότητας ενός ερευνητικού σχεδιασμού;

Εννοιολογική εγκυρότητα είναι ο βαθμός στον οποίο οι μεταβλητές της έρευνας αντανακλούν και αντιπροσωπεύουν τις υπό διερεύνηση έννοιες. Αφορά το κατά πόσο είναι βέβαιο ότι τόσο οι σχέσεις μεταξύ των εννοιών που ο ερευνητής επιλέξει να μελετήσει, όσο και ο τρόπος με τον οποίο ο ίδιος ορίζει λειτουργικά αυτές τις έννοιες αντιστοιχούν πράγματα σε ήδη υπάρχουσες θεωρητικές κατασκευές, οι οποίες πραγματεύονται αυτές τις έννοιες και στις υποθέσεις που εξάγονται από αυτές.

Οι πιο σημαντικές απειλές της εννοιολογικής εγκυρότητας ενός ερευνητικού σχεδιασμού είναι οι εξής:

Ανεπαρκής ή ασαφής λειτουργικός ορισμός των μεταβλητών της έρευνας: ο ερευνητής θα πρέπει να γνωρίζει τις υπό μελέτη θεωρητικές κατασκευές- έννοιες, ενώ πριν διατυπώσει τις υποθέσεις θα πρέπει να ορίσει λειτουργικά αυτές τις έννοιες- μεταβλητές. Αν κατά το στάδιο του λειτουργικού ορισμού των μεταβλητών της έρευνας δεν συμπεριληφθούν όλες οι συνιστώσες που τις ορίζουν και όλες οι διαστάσεις που εμπεριέχονται σε αυτές, ο λειτουργικός ορισμός είναι ανεπαρκής και υποαντιπροσωπεύει την έννοια. Αντιθέτως, αν σε αυτές τις μεταβλητές αποδοθούν συνιστώσες και διαστάσεις που δεν τους ανήκουν, αλλά αντιστοιχούν σε άλλες, πιθανόν συγγενείς αλλά διαφορετικές μεταβλητές, ο λειτουργικός ορισμός υπεραντιπροσωπεύει την έννοια. Και οι δύο περιπτώσεις οδηγούν σε σοβαρή διακύβευση της εννοιολογικής εγκυρότητας των αποτελεσμάτων της έρευνας. Για παράδειγμα, για τη μελέτη της συναισθηματικής νοημοσύνης, ο ερευνητής μπορεί να στηριχθεί στο μοντέλο του Goleman, σύμφωνα με το οποίο η συναισθηματική νοημοσύνη στηρίζεται σε πέντε διαστάσεις, την αυτεπίγνωση, την αυτορρύθμιση, τα κίνητρα συμπεριφοράς, την ενσυναίσθηση και τις κοινωνικές δεξιότητες. Θα πρέπει να καθοριστεί η μεταβλητή «συναισθηματική νοημοσύνη» και να διαχωριστεί από άλλες συναφείς εννοιολογικές κατασκευές.   

Μονολειτουργική μεροληψία: η απειλή αυτή αφορά τον πολύ περιορισμένο και μονοδιάστατο τρόπο χειρισμού της ανεξάρτητης ή εξαρτημένης μεταβλητής μιας έρευνας, και πιο συγκεκριμένα, σε μια μορφή ακούσιας μεροληψίας από πλευράς του ερευνητή, η οποία μπορεί να τον εμποδίσει να συλλάβει και να απεικονίσει στο σύνολό της και στο πλήρες εύρος της την έννοια που μελετά. Για παράδειγμα, ο ερευνητής εξετάζει την επίδραση των τεχνικών χαλάρωσης στην αντιμετώπιση του στρες μετρώντας τα τελικά επίπεδα του στρες με μια και μοναδική μέτρηση, με ένα μόνο εργαλείο. Ωστόσο, το στρες είναι ένα εξαιρετικά σύνθετο και πολύπλοκο φαινόμενο που προξενείται από ποικίλους παράγοντες. Επομένως, για την ορθή μέτρηση του στρες θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν πολλές και διαφορετικές πηγές δεδομένων και περισσότερων από ένα ερευνητικών εργαλείων.

Μονομεθοδολογική μεροληψία: η απειλή αυτή αναφέρεται στον κίνδυνο που ενέχει η μέτρηση της εξαρτημένης ή και της ανεξάρτητης μεταβλητής με τη μόνιμη χρήση μιας μόνο μεθόδου. Για παράδειγμα, αν για όλες τις μεταβλητές μιας έρευνας που εξετάζει τη σχέση των χαρακτηριστικών εργασίας με το στρες χρησιμοποιούνται αποκλειστικά αυτοαναφορές των συμμετεχόντων μέσω διαβαθμιστικών κλιμάκων, ενδέχεται να οδηγηθούμε σε ποικίλα είδη μη έγκυρων αποτελεσμάτων για λόγους που σχετίζονται με αυτή τη μέθοδο μέτρησης.

Εναλλακτικά θα μπορούσαν να αναφερθούν οι εξής απειλές:

Προσπάθεια συμμετεχόντων να μαντέψουν τις ερευνητικές υποθέσεις

Προσδοκίες ερευνητή

Επικάλυψη εννοιών και διαστάσεων εννοιών

Αλληλεπίδραση διαφορετικών χειρισμών

(Απάντηση: Σταλίκας. Μέθοδοι έρευνας στην κλινική ψυχολογία, σ. 80-87)      

Κλινική ψυχολογία

Α Μέρος

Αναφέρετε τις βασικές διαφορές της ψυχαναλυτικής και γνωστικο-συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας ως προς τη θεωρητική βάση, τον σκοπό και τη μορφή της κλινικής παρέμβασης.

Β Μέρος

Α. Δώστε το όνομα και ένα παράδειγμα από το διεργασιακό λάθος του οποίου μια τυχαία συμπεριφορά εκλαμβάνεται ως χαρακτηριστική της προσωπικότητας.

Β. Τι στόχο έχει η νοοκατασκευαστική προσέγγιση ως τεχνική αμφισβήτησης των δυσλειτουργικών γνωσιών και δώστε τρία παραδείγματα ερωτήσεων.

Γ. Με βάση τα 4Σίγμα μια έγγαμης καταθλιπτικής γυναίκας δημιουργήστε και συμπληρώστε το βασικό πεντάστηλο.

Α Μέρος

Θεωρητική βάση:

Η ψυχανάλυση προσεγγίζει την προσωπικότητα του ατόμου, το φυσιολογικό και το παθολογικό μέσα από την ανάπτυξη και λειτουργία του ψυχικού οργάνου. Δίνει έμφαση στο ασυνείδητο, που μπορεί να προσεγγιστεί μέσα από τα όνειρα και τους ελεύθερους συνειρμούς. Το ψυχικό όργανο δομείται από το Προσυνειδητό, το Συνειδητό και το Ασυνείδητο, με βάση την πρώτη τοπική υπόθεση και με βάση το Εγώ, το Υπερεγώ και το Αυτό, με βάση τη δεύτερη τοπική υπόθεση. Σημαντικό ρόλο παίζει η παιδική ηλικία, τα τραύματα και οι συγκρούσεις που προέρχονται από τις σχέσεις του ατόμου με τα σημαντικά πρόσωπα που αναπτύσσει σχέση κατά τη βρεφική ηλικία. Η ανάπτυξη του ψυχικού οργάνου στηρίζεται στις ενορμήσεις, τις οποίες διέκρινε σε ενορμήσεις ζωής και ενορμήσεις θανάτου. Ιδιαίτερη έμφαση έδωσε ο Freud στα στάδια της ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης.

Αντίθετα, η γνωστικοσυμπεριφοριστική προσέγγιση προσεγγίζει την προσωπικότητα του ατόμου μέσα από τις γνωσίες που μεσολαβούν ανάμεσα στα ερεθίσματα και τις απαντήσεις. Οι γνωσίες είναι σκέψεις, απόψεις, πεποιθήσεις, νοητικές εικόνες και ιδεολογίες που επηρεάζουν τον τρόπο που το άτομο επεξεργάζεται τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Σημαντικό ρόλο παίζουν τα σχήματα, που συμβάλλουν στη δόμηση της προσωπικότητας, δημιουργούνται κατά την παιδική ηλικία και αλλάζουν σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου. Τα σχήματα βρίσκονται στο κέντρο του γνωσιακού χάρτη, ενώ για την κατανόηση του γνωσιακού χάρτη το άτομο θα πρέπει να εντοπίσει τις αυτόματες σκέψεις και τις πυρηνικές πεποιθήσεις. Θεμελιώδη ρόλο παίζουν οι ιδέες που έχει το άτομο για τα γεγονότα/ ερεθίσματα και ο τρόπο που τα μεταφράζει με βάση το γνωσιακό του σύστημα. 

Επομένως, η ψυχανάλυση ασχολείται κυρίως με την ανάπτυξη και λειτουργία του ψυχικού οργάνου, δίνοντας έμφαση στην παιδική ηλικία, ενώ η γνωστικο-συμπεριφοριστική προσέγγιση ασχολείται με το τρίπτυχο σκέψη- συναίσθημα- συμπεριφορά, δίνοντας έμφαση στο παρόν και στον τρόπο που το γνωσιακό σύστημα του ατόμου επεξεργάζεται τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Η ψυχανάλυση ενδιαφέρεται για τις ανεπίλυτες συγκρούσεις και τα τραύματα, ενώ η γνωσιακή για τις δυσλειτουργικές γνωσίες, τις διαστρεβλωμένες σκέψεις και τα διεργασιακά λάθη.    

Σκοπός:

Σκοπός της ψυχανάλυσης είναι να αποκτήσει το άτομο πρόσβαση στο ασυνείδητο μέσα από τους ελεύθερους συνειρμούς και την επεξεργασία των ονείρων ώστε να επιλύσει συγκρούσεις και να επεξεργαστεί τραύματα που προέρχονται από την παιδική ηλικία. Αντίθετα, σκοπός της γνωστικής- συμπεριφοριστικής προσέγγισης είναι η ριζική γνωσιακή αναδόμηση, μέσα από τον εντοπισμό των δυσλειτουργικών σκέψεων, τον έλεγχο των γνωσιών και την τροποποίηση αυτών.

Μορφή κλινικής παρέμβασης:

Όσον αφορά την κλινική παρέμβαση, η ψυχανάλυση στηρίζεται στους ελεύθερους συνειρμούς και τη διεργασία των ονείρων. Ο ψυχαναλυτής είναι ουδέτερος, ψυχρός, απόμακρος και θα πρέπει να έχει καθρεφτική συμπεριφορά. Η σχέση καθώς και η θεραπευτική προσέγγιση στηρίζεται στη μεταβίβαση και αντιμεταβίβαση. Βασικός στόχος είναι να μεταβιβάσει ο ασθενής στο πρόσωπο του θεραπευτή ασυνείδητες σκέψεις, επιθυμίες και ανεπίλυτες συγκρούσεις που προέρχονται από το παρελθόν. Σημαντικό ρόλο στην κλινική παρέμβαση παίζει η θεραπευτική συμμαχία, που αφορά την  επιθυμία του ασθενούς να συνεργαστεί και την προθυμία του να λάβει βοήθεια. Ο ρόλος του ψυχαναλυτή είναι ερμηνευτικός και στηρίζεται στη δόμηση της θεραπευτικής σχέσης, την ενσυναίσθηση, την αναδιατύπωση και τις ερμηνείες.

Η γνωσιακή- συμπεριφοριστική παρέμβαση επικεντρώνεται στο εδώ και τώρα, είναι δομημένη ως προς το πλαίσιο και το χρονικό όριο, στοχεύει στην επίλυση προβλημάτων και χρησιμοποιεί τεχνικές, όπως αυτοσκιαγράφηση, ημερολόγιο και 4 Σίγμα, υπέρπνοια και έκθεση στο ερέθισμα. Η θεραπευτική σχέση στηρίζεται στον συνεργατικό εμπειρισμό. Πρόκειται για μια ισότιμη και συνεργατική σχέση, όπου ο θεραπευόμενος έχει έναν ενεργό ρόλο. Στόχος είναι ο θεραπευόμενος να γίνει θεραπευτής του εαυτού του. Έχει εκπαιδευτικό χαρακτήρα, ενώ ο ρόλος του θεραπευτή είναι πιο καθοδηγητικός και παρεμβατικός. Σημαντικό ρόλο και σε αυτή την προσέγγιση παίζει η δόμηση της θεραπευτικής σχέσης, που θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από ενσυναίσθηση από την πλευρά του θεραπευτή.  

Β Μέρος

Α. Το συγκεκριμένο διεργασιακό λάθος είναι η εσφαλμένη τιτλοφόρηση. Για παράδειγμα, μου έπεσε το ποτήρι από το χέρι, άρα είμαι απρόσεχτος στη ζωή μου.

Β. Η νοοκατασκευαστική προσέγγιση χρησιμοποιείται στο πλαίσιο της γνωσιακής αναδόμησης, και στοχεύει στη μετάφραση ενός γεγονότος με έναν ή περισσότερους διαφορετικούς τρόπους. Ο νοοκατασκευαστικός τρόπος αμφισβήτησης στοχεύει στο να δώσει στο θεραπευόμενο εναλλακτικούς τρόπους ερμηνείας του κόσμου.

Παραδείγματα ερωτήσεων:

Αν συνέβαινε σε ένα φίλο σας αυτό που συνέβη σε εσάς τι θα τον συμβουλεύατε να σκεφτεί ή να πράξει;

Θα μπορούσατε να αποδώσετε κάπου αλλού αυτό που συνέβη;

Σας έτυχε κάτι παρόμοιο ποτέ στο παρελθόν; Πώς αντιδράσατε τότε; Γιατί δεν αντιδράσατε με τον ίδιο τρόπο που αντιδράτε τώρα;

    

Γ. Το πεντάστηλο για μια καταθλιπτική γυναίκα είναι το εξής:

Γεγονός/ κατάσταση	Σκέψεις	Συναισθήματα	Σωματικά συμπτώματα	Συμπεριφορές
Βρήκα μια φωτογραφία του γάμου μου	Γιατί να χωρίσουμε; Τι έκανα λάθος; Είμαι αβοήθητη.	Θλίψη. Θυμός με τον εαυτό μου. Ανημπόρια	Αδυναμία. Πόνος στο στομάχι.	Κλάμα. Έμεινα στο κρεβάτι για το υπόλοιπο απόγευμα.

(Απάντηση: Βιβλίο Προσωπικότητα. 2^ο και 4^ο κεφάλαιο. Επιμέλεια: Ποταμιάνος & Αναγνωστόπουλος)