Θέματα 2017: Απαντήσεις

ΚΛΙΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

Α. Αναφέρετε τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής, του άγχους αποχωρισμού, της διαταραχής αυτιστικού φάσματος και της δυσλεξίας ως προς τα διαγνωστικά τους στοιχεία. Αναφέρετε μια ωφέλιμη και μια βλαβερή χρήση της διάγνωσης στην κλινική και εκπαιδευτική πρακτική.

 Β1. Αναφέρετε ένα τεστ νοημοσύνης, ένα αναπτυξιακό τεστ, ένα οπτικοκινητικό τεστ και ένα προβολικό τεστ που θα χορηγούσε ένας κλινικός ψυχολόγος σε ένα κοινοτικό Κέντρο Ψυχικής Υγείας για παιδιά προσχολικής ηλικίας; Περιγράψτε συνοπτικά το κάθε ένα από αυτά και αναφέρετε σε ποιες ηλικίες απευθύνονται.

Β2. Στο Γενικό Νοσοκομείο αναφέρετε ένα βραχύχρονο πρόγραμμα ψυχοθεραπείας και ποιες τεχνικές θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει ο κλινικός ψυχολόγος για να αντιμετωπίσει έναν ασθενή με κρίση πανικού.

Α. Από το βιβλίο Κλινική Ψυχολογία στην Πράξη, από τα κλινικά παραδείγματα και το θεωρητικό μέρος των κεφαλαίων «Το έργο του κλινικού ψυχολόγου σε ένα ΚΚΨΥ» (σελ. 128) και «Το έργο του κλινικού ψυχολόγου σε ένα Κέντρο Ημέρας» (σελ. 139).

Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής αποτελεί μια δυσκολία που χαρακτηρίζεται από δυσκολία συγκέντρωσης και υπερκινητικότητα, ενώ έχει επίδραση στο μαθησιακό επίπεδο. Τα παιδιά εμφανίζουν παρορμητικότητα, έλλειψη κινδύνου, ανησυχία, άγχος και μειωμένες σχολικές επιδόσεις. Το άγχος αποχωρισμού εκδηλώνεται με έντονο άγχος για τις σχέσεις και τη δημιουργία εξαρτητικών σχέσεων με τους άλλους. Το παιδί εμφανίζει την ανάγκη να βρίσκονται τα βασικά πρόσωπα φροντίδας κοντά του. Εμφανίζει διαταραγμένες αντιδράσεις στις σχέσεις και σε διάφορες κοινωνικές περιστάσεις. Η διαταραχή αυτιστικού φάσματος χαρακτηρίζεται από στερεοτυπίες, ελλείμματα στην κοινωνικοποίηση και καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου (περιορισμένος λόγος ή απουσία λόγου), αποφυγή του βλέμματος και εμφάνιση επιθετικότητας και εκρήξεων θυμού. Η δυσλεξία είναι μια ειδική μαθησιακή δυσκολία που αφορά τις δυσκολίες στον γραπτό λόγο, την ανάγνωση και την ορθογραφία. Η κάθε μία από τις διαταραχές αυτές φέρει ορισμένα συμπτώματα που τη διαφοροποιούν από τις υπόλοιπες. Αυτά που αναφέρθηκαν αποτελούν τα βασικά διαφοροποιητικά συμπτώματα της κάθε διαταραχής.

Τα κοινά στοιχεία μεταξύ αυτών των διαταραχών είναι οι δυσκολίες στο σχολείο, στην κοινωνικοποίηση, σε συναισθηματικό, κοινωνικό και μαθησιακό επίπεδο. Τα παιδιά με αυτές τις διαταραχές εμφανίζουν καθυστέρηση στην ανάπτυξη, προβλήματα συμπεριφοράς, δυσκολίες στις γνωστικές λειτουργίες, στις διαπροσωπικές τους σχέσεις και στη συναισθηματική ανάπτυξη. Εμφανίζονται διαφοροποιήσεις ως προς τα επίπεδα της νοημοσύνης, που μπορεί να κυμαίνονται από πολύ χαμηλά έως πολύ υψηλά. Τα παιδιά με αυτισμό εμφανίζουν πιο βαριά συμπτωματολογία σε σύγκριση με τις υπόλοιπες διαταραχές. Ο αυτισμός και το άγχος αποχωρισμού είναι διαταραχές που εμφανίζονται σε μικρότερη ηλικία, μετά το πρώτο περίπου έτος. Η ελλειμματική προσοχή και η δυσλεξία συνδέονται με την έναρξη του σχολείου και τη μαθησιακή ικανότητα. Όλες οι διαταραχές είναι άμεσα συνυφασμένες και αντανακλούν προβλήματα και δυσκολίες του οικογενειακού περιβάλλοντος.

Μια ωφέλιμη χρήση της διάγνωσης είναι η παρέμβαση με σκοπό την αντιμετώπιση των δυσκολιών σε ένα πρώιμο στάδιο, έτσι ώστε να μειωθούν οι δυσκολίες προσαρμογής στο σχολείο και της σχολικής πορείας του παιδιού. Στο σχολείο, οι εκπαιδευτικοί γνωρίζοντας τις δυσκολίες του παιδιού μπορούν να έχουν ένα βοηθητικό ρόλο στην εκπαιδευτική πρακτική. Ωστόσο, η χρήση της διάγνωσης στο κλινικό και εκπαιδευτικό πλαίσιο μπορεί να έχει και αρνητική επίδραση, καθώς ενδέχεται οι εκπαιδευτικοί να βάλουν μια ετικέτα στο παιδί, στιγματίζοντάς το μέσα στην τάξη, ενώ μπορεί να εμφανιστεί η αυτοεκπληρούμενη προφητεία, επιβεβαιώνοντας τις δυσκολίες που εμφανίζει το παιδί.

Η διαφοροδιάγνωση και η διάγνωση θα πρέπει να γίνονται με προσεκτικό τρόπο στα παιδιά προσχολικής ηλικίας, καθώς σε πολλές περιπτώσεις τα συμπτώματα της αυτιστικής για παράδειγμα διαταραχής μπορεί να εξαλειφθούν πολύ γρήγορα μετά από ένα- δύο χρόνια ψυχοθεραπείας και ενδέχεται να αποτελούσαν έκφραση μιας ψυχικής διαταραχής, χωρίς όμως να είναι κάτι μόνιμο. Οι δυσκολίες του παιδιού μπορεί να συνδέονται με άλυτα ασυνείδητα ζητήματα που αφορούν τη σχέση των γονέων και τη σχέση αυτών με το παιδί.  

B1. Από το βιβλίο Κλινική Ψυχολογία στην Πράξη, το κεφάλαιο «Το έργο του κλινικού ψυχολόγου σε ένα ΚΚΨΥ» (σελ. 128):

Η αξιολόγηση του παιδιού και του εφήβου περιλαμβάνει την κλινική συνέντευξη μέσω ζωγραφικής και συμβολικού παιχνιδιού και την αξιολόγηση με τη χρήση τεστ και ερωτηματολογίων.

Για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορούν να χορηγηθούν οι εξής δοκιμασίες:

1. Merrill- Palmer Scales of Development. Αναπτυξιακό τεστ που περιλαμβάνει κυρίως μη λεκτικές δοκιμασίες. Κατάλληλο για νήπια που έχουν καθυστέρηση ή διαταραχή στον λόγο. Απευθύνεται σε παιδιά από 18 μηνών έως 5,6 ετών.

2. WPPSI-R (Wechsler Preschool and Primary Scale of Intelligence- Revised). Τεστ νοημοσύνης για παιδιά ηλικίας 4-7 ετών. Περιλαμβάνει λεκτικές και πρακτικές δοκιμασίες.

3. Developmental Test of Visual Perception-2. Τεστ οπτικοκινητικής αντίληψης και οπτικής ολοκλήρωσης, κυρίως για παιδιά που διατρέψουν κίνδυνο εμφάνισης μαθησιακών δυσκολιών.

4. Test of Attitudes Familiales (TAF). Προβολικό τεστ για παιδιά 4-10 ετών. Το παιδί καλείται να κατασκευάσει μια ιστορία συναφή με την εικόνα που βλέπει. Οι εικόνες αναπαριστούν συνηθισμένες οικογενειακές καταστάσεις.  

Β2. Από το βιβλίο Κλινική Ψυχολογία στην Πράξη, το κεφάλαιο «Η θέση και λειτουργία του Κλινικού Ψυχολόγου στο ΓΝ» (σελ. 159):

Μια βραχύχρονη ψυχοθεραπεία που μπορεί να εφαρμοστεί είναι το γνωσιακό- συμπεριφοριστικό πρόγραμμα παρέμβασης που περιλαμβάνει την εισαγωγή στη θεραπευτική διεργασία (θεραπευτική συμμαχία, ιστορικό, παρουσίαση και εκπαίδευση στο μοντέλο), την κύρια φάση και την τελική φάση (αξιολόγηση της θεραπευτικής παρέμβασης).

Στην κύρια φάση οι τεχνικές που εφαρμόζονται είναι οι εξής:

Εκπαίδευση στην αυτορρύθμιση (ημερολόγιο επεισοδίων άγχους και αποφυγών0

Εξάσκηση στην νευρομυϊκή χαλάρωση και στη διαφραγματική αναπνοή

Τεχνικές τροποποίησης της σκέψης

Παίξιμο ρόλων

Ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων

Εντοπισμός γνωσιακών παραποιήσεων και αμφισβήτηση δυσλειτουργικών σκέψεων και καταστροφικών γνωσιών

Τεχνικές γνωσιακής αναδόμησης (τροποποίηση και αντικατάσταση των δυσπροσαρμοστικών σχημάτων)

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

Να αξιολογήσετε τις πολιτικές εξελίξεις του 2015 (εκλογή ΣΥΡΙΖΑ, επανεκλογή ΣΥΡΙΖΑ, δημοψήφισμα, κτλ) με βάση το γενετικό μοντέλο κοινωνικής επιρροής του Moscovici.

Απάντηση από Β τόμο, Εισαγωγή στην κοινωνική ψυχολογία (17^ο κεφ., σελ. 292-293)

Σύμφωνα με το γενετικό μοντέλο επιρροής του Moscovici, όταν τα υποκείμενα διαπιστώνουν ότι κάποιος εκφράζει μια διαφορετική άποψη από τα ίδια, εστιάζουν την προσοχή τους είτε στην πηγή που εκφράζει τη διαφωνία είτε στο εκφραζόμενο μήνυμα. Στην πρώτη περίπτωση (που συνήθως συμβαίνει όταν η πηγή αποτελεί την πλειοψηφία και είναι κοινωνικά επιθυμητή) τα υποκείμενα συγκρίνονται με την πηγή και, λόγω της επιθυμίας τους να μη διαφέρουν και αποκλειστούν από την κοινωνική ομάδα, μπορεί να αλλάξουν άμεσα την άποψή τους. Στη δεύτερη περίπτωση (που συνήθως συμβαίνει όταν η πηγή αποτελεί μειονότητα και, κατά κανόνα, είναι λιγότερο επιθυμητή) τα υποκείμενα προσπαθούν να επικυρώσουν την άποψή τους εστιάζοντας την προσοχή τους περισσότερο στο μήνυμα που αναφέρεται στο αντικείμενο ή στο θέμα για το οποίο γίνεται λόγος ή αποτελεί το διακύβευμα της όλης διαδικασίας επιρροής. Σε αυτή την περίπτωση η επιρροή μπορεί να μην είναι άμεση αλλά έμμεση, να εκφράζεται δηλαδή ή να γίνεται αισθητή σε κάποιο άλλο ζήτημα παρεμφερές με αυτό για το οποίο γίνεται λόγος στο μήνυμα επιρροής. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, ο τύπος της επιρροής αποτελεί συνάρτηση του είδους της πηγής επιρροής με την έννοια ότι καθένα από αυτά ενεργοποιεί διαφορετικές διαδικασίες: απέναντι σε μια πλειοψηφία ενεργοποιείται η κοινωνική σύγκριση, που οδηγεί συνήθως στην άμεση επιρροή, ενώ απέναντι σε μια μειονότητα τίθεται σε λειτουργία η διαδικασία της επικύρωσης, που οδηγεί κυρίως σε έμμεση επιρροή.   

Το συγκεκριμένο κόμμα ήταν στο παρελθόν ένα μειονοτικό κόμμα, με χαμηλά ποσοστά ψηφοφόρων, που αποτελούσε όμως μια ενεργή μειονοτική πολιτική ομάδα με συγκρουσιακό χαρακτήρα και προοδευτικό προσανατολισμό. Μέσω της καινοτομίας και της σταθερότητας της συμπεριφοράς του κατάφερε να αναδυθεί (πνεύμα των καιρών), να συγκεντρώσει μεγάλα ποσοστά του πληθυσμού και να μετατραπεί σε κυρίαρχη ιδεολογία, αναλαμβάνοντας την εξουσία. Τα επιχειρήματά του διέφεραν από την κυρίαρχη ιδεολογία, που ήταν τα κόμματα που εναλλάξ είχαν την εξουσία τις τελευταίες δεκαετίες (ΠΑΣΟΚ και ΝΔ). Ο πληθυσμός στράφηκε προς το συγκεκριμένο κόμμα με στόχο την κοινωνική αλλαγή, που προσδοκούσε. Οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της χώρας επέβαλαν την ανάγκη για αλλαγή. Επομένως, ο πληθυσμός θεώρησε πως με την εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ θα μπορέσει να βρει λύσεις στα προβλήματα που αντιμετώπιζε.  Ο ΣΥΡΙΖΑ ήρθε σε ρήξη με την κυρίαρχη ιδεολογία και υποστήριζε την αντίθεσή του στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αποτελώντας διπλή μειονότητα, εντός και εκτός Ελλάδας. Η μη συμμόρφωση στην Ευρώπη αποτελούσε ένα σημείο διαφοροποίησης από τα άλλα κόμματα, ενώ η μετάδοση μηνυμάτων με συστηματικό και σταθερό τρόπο σε ένα διαχρονικό πλαίσιο, οδήγησε στην άσκηση μειονοτικής επιρροής από το εν λόγω κόμμα.

Η σταθερότητα της συμπεριφοράς συμβάλλει στην υιοθέτηση μιας ισχυρής και σταθερής πεποίθησης παρόλο τις αβέβαιες συνθήκες που επικρατούν, οδηγώντας το κοινωνικό υποκείμενο στη δημιουργία της εντύπωσης ότι πρόκειται για μία εναλλακτική εφικτή λύση. Μέσα από τη συγκεκριμένη συμπεριφορά εξασφαλίζεται στο άτομο και η πεποίθηση ότι η λύση αυτή θα χαρακτηρίζεται από διάρκεια, ενώ πρόκειται για απόψεις και πεποιθήσεις που εκφράζονται και παρουσιάζονται με σαφήνεια, απλότητα και βεβαιότητα, καθώς και από συγχρονική και διαχρονική συνεκτικότητα. Εκτός όμως από τη συμπεριφορά που θα εκδηλώσει η μειονότητα στην προσπάθειά της να ασκήσει κοινωνική επιρροή, σημαντική είναι και η εικόνα που θα σχηματίσει η πλειοψηφία για τη συγκεκριμένη μειονότητα.

Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν κατάφερε να υλοποιήσει το δημοψήφισμα που πραγματοποιήθηκε, ωστόσο, στις επόμενες εκλογές συνέχισε να ασκεί επιρροή και παρά τη μη τήρηση της στάσης και συμπεριφοράς του κατάφερε να επανεκλεγεί. Ο ΣΥΡΙΖΑ αναγκάστηκε να προσαρμοστεί στις πιέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που αποτελεί μια πιο ισχυρή εξουσία, ενώ δεν έχασε την επιρροή που είχε ήδη ασκήσει. Στο πλαίσιο των διομαδικών σχέσεων, οι πολίτες αναγνώρισαν την ανάγκη συμμόρφωσης σε μια εξωομάδα (Ευρωπαϊκή Ένωση), που έχει μεγαλύτερη δύναμη και εξουσία, ενώ επέλεξαν να συνεχίσουν να υποστηρίζουν την ενδοομάδα (ΣΥΡΙΖΑ), που είχε ήδη εκφράσει την αντίθεσή της σε μια πιο ισχυρή ομάδα. Ο ΣΥΡΙΖΑ καλλιέργησε την αίσθηση κοινής ταυτότητας με την ενδοομάδα του πληθυσμού, ενώ ως πηγή επιρροής προέβαλε τον εαυτό του ως πρωτοτυπικό μέλος του πεδίου της Ευρώπης ενάντια στην εξουσία των ευρωπαϊκών θεσμών.

Το κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ αναδύθηκε ως πνεύμα των καιρών, άσκησε μειονοτική επιρροή, μετατράπηκε σε κυρίαρχη ιδεολογία και οδήγησε σε ιδεολογική μεταστροφή, ακόμη και μετά τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος, στο οποίο το κόμμα ήρθε σε ρήξη ανάμεσα σε όσα υποστήριζε και στη συμπεριφορά του. 

Οι Παπαστάμου & Προδρομίτης αναλύουν την εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ στο βιβλίο «Πρώτη φορά Αριστερά», στο κεφάλαιο: «Από αριστερή μειοψηφία, πλειοψηφική Αριστερά: Η κοινωνική ψυχολογία διαβάζει την πολιτική», 2016, Πεδίο.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ

Αναφέρετε τους βασικούς κανόνες δεοντολογίας που θα (πρέπει να) λάβει υπόψη του ένας ερευνητής κατά την ερευνητική διαδικασία.

Από το βιβλίο του Σταλίκα «Μέθοδοι έρευνας στην κλινική ψυχολογία», Δεοντολογία έρευνας στην κλινική και συμβουλευτική ψυχολογία (11^ο κεφάλαιο).

Ηθικά ζητήματα κατά τον σχεδιασμό, τη διεξαγωγή μιας έρευνας, την ανάλυση των δεδομένων και τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων (ΠΟΣΟΤΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ)

Ηθικά ζητήματα σχεδιασμού και στρατολόγησης των συμμετεχόντων σε έρευνα:

·         Χρόνος και δέσμευση των συμμετεχόντων κατά τη διεξαγωγή της έρευνας

·         Ανακριβή αποτελέσματα της έρευνας

·         Ανάλωση χρόνου και χρήματος σε μια έρευνα ενώ θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε άλλες

·         Σκέψη ερευνητή για το ποιους και πώς θέλει να προσεγγίσει

·         Ωραιοποίηση των αναμενόμενων αποτελεσμάτων

·         Λανθασμένη απόδοση μιας σχέσης αιτίας- αιτιατού μεταξύ των μεταβλητών που εξετάζονται

Ηθικά ζητήματα κατά τη διεξαγωγή μιας έρευνας

·         Δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης συμμετεχόντων- ερευνητή και όλων των εμπλεκομένων στην έρευνα

·         Συστηματική και συνεχόμενη επιτήρηση του ερευνητή από κάποιον έμπειρο επαγγελματία

·         Δυνατότητα ερευνητή να συμβουλεύεται εξειδικευμένους επαγγελματίες για αντιμετώπιση ηθικών ζητημάτων ή απρόσμενων κινδύνων

·         Γνωστοποίηση των αξιών και των φιλοσοφικών πεποιθήσεων του ερευνητή, καθώς επηρεάζουν τις αποφάσεις που λαμβάνει

Συναίνεση κατόπιν ενημέρωσης

·         Στηρίζεται στην αρχή της πίστης και υπευθυνότητας των ψυχολόγων απέναντι στους συμμετέχοντες

·         Δημιουργία ξεκάθαρων ορίων και ρόλων, σχέση εμπιστοσύνης

·         Η συναίνεση αποτελείται από τρία στοιχεία: ικανότητα (κατά πόσο το άτομο μπορεί να επεξεργάζεται πληροφορίες), πληροφορία (τι πληροφορίες και πως δίνονται στους συμμετέχοντες) και εθελοντισμός (εθελοντική απόφαση του ατόμου για συμμετοχή στην έρευνα, χωρίς πίεση ή εξαναγκασμό)

Απάτη και αναφορά

·         Σχετίζεται με ηθικές αρχές της πίστης και της μη βλάβης

·         Χορήγηση λανθασμένων πληροφοριών ή στην απόκρυψη αυτών

·         Υπάρχουν περιπτώσεις που η απάτη είναι επιτρεπτή  

·         Έχει αρνητικές επιπτώσεις στην εμπιστοσύνη του πελάτη προς τον θεραπευτή και στη θεραπευτική συμμαχία

·         Η αναφορά είναι μέρος της έρευνας χωρίς να έχει προηγηθεί απάτη

Εμπιστευτικότητα

·         Δημιουργία και διατήρηση καλής συμβουλευτικής σχέσης

·         Στηρίζεται στον σεβασμό για τον άνθρωπο και στην οικοδόμηση σχέσης εμπιστοσύνης ερευνητή- συμμετέχοντα

·         Οι ερευνητές πρέπει να προσέχουν όταν υπάρχει σύγκρουση ανάμεσα στη δέσμευση για εμπιστευτικότητα και στο καθήκον να σταματήσουν κάποιο κακό από το να συμβεί στους συμμετέχοντες

Σχέσεις πολλαπλών ρόλων

·         Διπλός ρόλος του ψυχολόγου ως ερευνητή και θεραπευτή

·         Οι διπλές ή πολλαπλές σχέσεις μπορεί να δημιουργήσουν σύγχυση και απογοήτευση από τη σύγκρουση ανάμεσα σε υποχρεώσεις και προσδοκίες

Ζητήματα θεραπείας

·           Στέρηση θεραπείας από άτομα που τη χρειάζονται

·         Αξιολόγηση πιθανών ρίσκων όταν εξετάζονται εναλλακτικές λύσεις

·         Πιθανή σύγκρουση συμφερόντων

Ηθικά ζητήματα στην ποιοτική έρευνα

Ρόλοι ερευνητών και συμμετεχόντων:

·         καθοριστικό ρόλο παίζει η προσωπικότητα του ερευνητή και ο τρόπος που προσεγγίζει τον κάθε συμμετέχοντα

·         οι αξίες του ερευνητή καθορίζουν την πορεία της έρευνας

·         μεγάλη η εμπλοκή των συμμετεχόντων

Ευαισθησία και εμπλοκή του θεραπευτή:

·         Ανάπτυξη ερευνητικής συμμαχίας

·         Το υλικό εξαρτάται από δεξιότητες του ερευνητή, ικανότητες του συμμετέχοντα και μεταξύ τους σχέση

Ερευνητική διαδικασία:

·         Αλλαγή και αναπροσαρμογή της διαδικασίας κάθε φορά που προκύπτουν νέα στοιχεία

·         Η ανάλυση στηρίζεται στην προσωπική ερμηνεία, την υπάρχουσα γνώση, την προσωπική ιστορία, την εμπειρία, τη δημιουργικότητα και τη διαίσθηση του ερευνητή

Ικανότητα ερευνητή:

·         Ικανότητα και εκπαίδευση του ερευνητή

·         Γνώσεις για τον σχεδιασμό, την εκπόνηση και την καταγραφή αποτελεσμάτων και την ικανότητα χειρισμού διαφόρων θεμάτων

Εμπιστευτικότητα:

·         Αλλαγή κάποιων στοιχείων που έδωσε ο συμμετέχοντας

·         Προστασία προσωπικών πληροφοριών από τρίτους

Συναίνεση κατόπιν ενημέρωσης:

·         Όρια της εμπιστευτικότητας

·         Ευαίσθητα ή παράνομα θέματα

·         Είναι μια συνεχιζόμενη διαδικασία που βρίσκεται διαρκώς υπό διαπραγμάτευση