Η κοινωνική ταυτότητα είναι μέρος του εαυτού, που καθορίζεται με βάση την υπαγωγή στην ομάδα. Το άτομο ως μέλος μιας ομάδας διαμορφώνει την κοινωνική του ταυτότητα και το άτομο φέρει τόσες κοινωνικές ταυτότητες όσες είναι και οι ομάδες υπαγωγής. Η θεωρία αυτή αναπτύχθηκε από τους κοινωνικούς ψυχολόγους Henri Tajfel και John Turner, τη δεκαετία του 1970. Οι θεωρητικοί αυτοί περιέγραψαν τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται η κοινωνική ταυτότητα, μέσα από τη διαδικασία της κοινωνικής σύγκρισης και της κατηγοριοποίησης. Η θεωρία περιγράφει τους τρόπους με τους οποίους η κοινωνική ταυτότητα μπορεί να επηρεάσει τη συμπεριφορά του ατόμου κατά την αλληλεπίδραση με τους άλλους.
Ο Tajfel στις πρώιμες εργασίες του παρατήρησε και επισήμανε τον ρόλο που παίζουν οι αντιληπτικές διεργασίες, που καταλήγουν στα κοινωνικά στερεότυπα και στην προκατάληψη. Έκανε ένα σύνολο από έρευνες στις οποίες εξέτασε τον τρόπο που συμπεριφέρονται οι άνθρωποι μέσα σε διαφορετικές ομάδες. Η βασική σύγκριση για να καθορίσει κάποιος την ταυτότητά του είναι με την ομάδα υπαγωγής (ενδοομάδα), ενώ ταυτόχρονα συγκρίνεται και με τα μέλη άλλων ομάδων (εξωομάδες). Γενικά, ο Tajfel παρατήρησε μια τάση να ευνοούμε την ομάδα στην οποία ανήκουμε (ευνοιοκρατία) και να διαφέρουμε όσο το δυνατόν περισσότερο από τις άλλες ομάδες.
Ο όρος κοινωνική ταυτότητα χρησιμοποιείται για να περιγράψουμε τον τρόπο που το άτομο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του με βάση τις κοινωνικές ομάδες στις οποίες ανήκει. Η Θεωρία Κοινωνικής Ταυτότητας τονίζει την ανάγκη των ανθρώπων να βρίσκονται μέσα σε ομάδες που θα τους εξασφαλίζουν θετική κοινωνική ταυτότητα. Προϋπόθεση για την απόκτηση και διατήρηση μιας θετικής κοινωνικής ταυτότητας είναι να νιώθει το άτομο ότι ανήκει σε μια ομάδα στην οποία δεν εμφανίζει μεγάλες διαφορές από τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας.
Η Θεωρία αυτή αποτελεί τη βάση για τη μελέτη και ερμηνεία των διομαδικών σχέσεων. Πρόκειται για μια θεωρία που στηρίζεται σε τρεις γνωστικές διεργασίες, που είναι η κοινωνική κατηγοριοποίηση, η κοινωνική ταύτιση και η κοινωνική σύγκριση. Η κοινωνική κατηγοριοποίηση είναι η διαδικασία με την οποία οργανώνουμε τα άτομα σε κοινωνικές ομάδες ώστε να κατανοήσουμε τον κοινωνικό κόσμο γύρω μας. Μέσα από αυτή τη διαδικασία έχουμε τη δυνατότητα να ορίσουμε που ανήκουμε εμείς και που ανήκουν οι άλλοι. Συνήθως, ορίζουμε τους ανθρώπους σύμφωνα με τις κοινωνικές κατηγορίες στις οποίες ανήκουν παρά με βάση τα ατομικά τους χαρακτηριστικά. Η δεύτερη γνωστική διεργασία είναι η κοινωνική ταύτιση, που αφορά την ταυτοποίηση του ατόμου ως μέλους της ομάδας. Η κοινωνική ταύτιση οδηγεί το άτομο να συμπεριφέρεται με τον τρόπο που πιστεύει ότι πρέπει να συμπεριφέρονται τα άτομα αυτής της ομάδας. Το άτομο επενδύει συναισθηματικά στη συμμετοχή του στην ομάδα. Η τρίτη γνωστική διεργασία είναι η κοινωνική σύγκριση, που αφορά τον τρόπο που το κάθε άτομο συγκρίνει την ομάδα του με άλλες ομάδες αναφορικά με το κύρος και την κοινωνική θέση. Στόχος της σύγκρισης είναι το κάθε μέλος της ομάδας να νιώσει θετικά με την ομάδα στην οποία ανήκει εξασφαλίζοντας υψηλά επίπεδα αυτοεκτίμησης.
Σε περίπτωση που το άτομο δεν είναι ευχαριστημένο με την ομάδα στην οποία βρίσκεται υπάρχουν τρεις στρατηγικές που μπορεί να επιλέξει:
Ατομική κινητικότητα: όταν το άτομο δεν νιώθει καλά στην ομάδα του μπορεί να προσπαθήσει να φύγει από αυτή την ομάδα και να μπει σε μια ανώτερη ομάδα.
Κοινωνική δημιουργικότητα: το άτομο μπορεί να βελτιώσει την κοινωνική θέση της υπάρχουσας ομάδας προσαρμόζοντας κάποιο στοιχείο της σύγκρισης μεταξύ των ομάδων. Το άτομο μπορεί να επιλέξει μια άλλη ομάδα σύγκρισης, δηλαδή να εγκαταλείψει την ομάδα σύγκρισης και να βρει μια άλλη, μπορεί να βρει νέες διαστάσεις σύγκρισης ή να επαναπροσδιορίσει την αξία των διαστάσεων της σύγκρισης.
Κοινωνικός ανταγωνισμός: το άτομο προσπαθεί να βελτιώσει συλλογικά την κοινωνική θέση της ομάδας.
Η Θεωρία Κοινωνικής Ταυτότητας προτείνει ένα σύνολο από στρατηγικές ώστε να μπορέσει το άτομο να βελτιώσει ή να διατηρήσει μια θετική κοινωνική ταυτότητα.
Πηγές:
Tajfel, Henri & John Turner. (1979). “An Integrative Theory of Intergroup Conflict.” The Social Psychology of Intergroup Relations, edited by William G. August and Stephen Worchel, Brooks/Cole, (pp. 33-47).
Χρυσοχόου, Ξ. & Παπαστάμου, Στ. (2008). Η θεωρία της κοινωνικής σύγκρισης. Στο βιβλίο του Στ. Παπαστάμου (Επιμ.), Εισαγωγή στην κοινωνική ψυχολογία. Η παράδοση (Τόμ. Β’), (σελ. 281- 304). Αθήνα: Πεδίο.
Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου